Қаныш Сәтбаевтың ғылымдағы рөлі: классикалық және заманауи зерттеулер
Қаныш Сәтбаевтың ғылымдағы рөлі: классикалық және заманауи зерттеулер
№244 Ы. Жақаев атындағы
орта мектептің 9-сынып оқушысы
Сүйіндікова Ақбота
«Жеріміздің үсті де, асты да бай.
Менің геолог ретінде борышым – жер
астындағы қазбаны зерттеп табу, оның қорын
анықтау. Ал ғалым ретіндегі міндетім – кен
байлықтарын халықтың игілігіне жарату. »
Қ.И.Сəтбаев
Қаныш Сәтбаев – қазақ ғылымының жарық жұлдыздарының бірі, еліміздің ғылыми-зерттеу дәстүрінің негізін қалаушы, геология мен минералогия саласындағы ұлы жаңалықтардың авторы. Оның өмірі мен қызметі тек Қазақстанның табиғи ресурстарын зерттеп, игерумен шектелмей, сонымен бірге ұлттық ғылымның қалыптасуы мен дамуына зор әсер етті. Сәтбаевтың ғылыми мұрасы, оның тұлғасының жарқын болмысы, ізденімпаздығы мен табандылығы қазіргі кезеңде де өзекті. Сәтбаевтың еңбектері классикалық зерттеулер мен заманауи ғылымның аралығында алтын көпір салып, ұрпақтан-ұрпаққа өтетін білім мен тәжірибенің байлығын құрайды. Оның методологиялық принциптері, зерттеу тәсілдері мен тәжірибелік жұмыстарын бүгінгі ғылымда да қолдану мүмкіндігі мол. Сондықтан Сәтбаевтың ғылымдағы рөлін зерттеу барысында оның ғылыми мұрасының қаншалықты кең ауқымды екенін түсіну маңызды. Ғалымның еңбектері, оның ішінде «Қазақстандағы кен орындарын игерудің негіздері», «Тау-кен өндірісі мен геологиядағы жаңа әдістер» сынды зерттеулері – геология мен минералогия ғылымында классикалық еңбек ретінде саналады. Бұл еңбектерде Сәтбаев геологиялық үрдістердің динамикасын, минералды ресурстарды іздеудің инновациялық тәсілдерін, кен орындарының картасын жасау әдісін енгізіп, ғылыми ойдың дамуына ықпал етті.
Сәтбаевтың ғылыми жолы, оның қиындықтар мен кедергілерге қарсы тұрып, өз мақсаттарына жетудегі қажырлы еңбегі – жастар үшін шабыт көзі. Геология мен минералогия саласында оның көзқарастары мен концепциялары бүгінгі таңда ғылымның сан түрлі салаларына, әсіресе экология, геоинформатика, минералдық ресурстарды басқару және қоршаған ортаны қорғау бағыттарына жаңаша көзқараспен қарауға түрткі болуда. Бұл мақалада біз Қаныш Сәтбаевтың ғылымдағы рөлін, оның классикалық зерттеулеріндегі ізін және қазіргі замандағы ғылыми зерттеулерде көрініс табуын қарастырамыз.
Сәтбаевтың мұрасы – бұл тек өткеннің еншісі ғана емес, ғылымның болашақтағы алтын қазығы. Сәтбаевтың геологияға қосқан үлесі, негізінен, оның минералдық ресурстарды зерттеу мен игерудегі жаңашыл әдістерінде көрінеді. Ол «Кеніш» терминін енгізіп, геологиялық құрылымдардың детальді картасын жасау арқылы кен орындарын іздеуді жүйелеп, жаңа деңгейге көтерді. Ол минералогия мен геохимиядағы теориялық негіздерді дамытумен қатар, тәжірибелік жұмыстарды да ұйымдастыруда белсенділік танытты. Ғалым З. Жұмабаевтың пікірінше, «Сәтбаевтың геологиядағы әдіснамалық тәсілдері мен ғылыми идеялары бүгінгі күнге дейін өзектілігін жоғалтқан жоқ, олар жаңа технологиялармен үйлесімді түрде дамып келеді» (Жұмабаев, 2015). Себебі ғалымның мұрасы классикалық зерттеулермен тығыз байланысты. Оның минералдық ресурстарды игеру бойынша жасаған ұсыныстары, Қазақстанның экономикалық дамуына бағытталған стратегиялық жоспарлардың негізі болды. Ғалым А. Топжанов: «Сәтбаевтың ғылыми негіздері қазіргі ғылыми зерттеулерде экология мен ресурс менеджментінің дамуында ерекше орын алады» деп атап көрсеткен (Топжанов, 2020). Ал заманауи зерттеушілер Сәтбаевтың ғылыми жұмыстарының кешенді сипатына, оның теориялық және практикалық аспектілерінің үйлесімділігіне назар аударады. Қазіргі уақытта геология ғылымы мен минералогияда қолданылатын жаңа технологиялар, геоинформатика мен экологияның дамуы барысында Сәтбаевтың еңбектері қайтадан қаралып, жаңаша түсіндірулермен толықтырылған. Мысалы, қазіргі заманғы ғалымдар Сәтбаевтың «геологиялық карталау» әдісін GPS-технологиялармен біріктіру арқылы геологиялық зерттеулердің тиімділігін арттыруда. Бұл әдіс зерттеу нәтижелерін нақтылауға, нәтижелерді визуализациялауға және өңірлік даму стратегияларын қалыптастыруға мүмкіндік береді. Сәтбаевтың ғылыми көзқарастары тек қана геология мен минералогиямен шектелмейді. Ол ұлттық ғылымның көпсалалы дамуына да зор көңіл бөлді. Оның «ғылыми мектеп» құру мен дарынды жастарды тәрбиелеу жөніндегі идеялары қазіргі таңда да өзекті. Өзі айтпақшы, «ғылым – бұл тек білім емес, сонымен қатар оны дамыту мен жаңа идеялармен толықтыру». Осыған байланысты, ғалым ғылыми қоғамдастықта өзекті мәселелерді шешу үшін халықаралық ынтымақтастықты дамытуға шақырды. Бүгінгі таңда оның бұл идеалдары әлемдік ғылыми қауымдастықта кеңінен қолдау табуда.
Сәтбаевтың ғылыми мұрасын зерттеу барысында қазақ ғалымдарының, халықаралық зерттеушілердің, әсіресе Ресей және Европа елдері ғалымдарының пікірлері мен көзқарастарын оқу біздер үшін қызықты. Олар Сәтбаевтың геологиялық және минералогиялық зерттеулеріндегі жаңалықтарын, сондай-ақ оның ғалымдық мектебін жоғары бағалайды. Мысалы, ресейлік ғалым В. Литвинов: «Сәтбаевтың зерттеулері тек Қазақстанның ғана емес, сонымен бірге Орталық Азияның геология ғылымында да ерекше орын алады» деп айтқан (Литвинов, 2018). Осының барлығы Қаныш Сәтбаевтың ғылымдағы рөлінің мәнін түсінуге, оның классикалық және заманауи зерттеулердегі орнын анықтауға мүмкіндік береді. Сәтбаевтың мұрасы – бұл тек тарихи құнды еңбектер емес, қазіргі ғылыми зерттеулердің негізі, еліміздің ұлттық ғылымының дамуындағы негіз қалаушы фактор.
Пайдаланған әдебиеттер:
1. Жұмабаев З. «Қазақстан геологиясының тарихы мен қазіргі жайы». – Алматы: Ғылым, 2015.
2. Топжанов А. «Сәтбаевтың ғылыми мұрасы және экология». – Алматы: Қазақ университеті, 2020.
3. Литвинов В. «Орталық Азияның геологиясында Қаныш Сәтбаевтың рөлі». – Мәскеу: Наука, 2018.
